Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2024 poz. 1478 z późn. zm.)  przedstawia poszczególne formy ochrony przyrody, na które składają się formy wielkoobszarowe, tj. obszary Natura 2000, rezerwat przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz formy indywidualnej ochrony (pomniki przyrody i użytki ekologiczne). Na terenie miasta znajdują się takie formy ochrony przyrody jak rezerwat, obszar chronionego krajobrazu, Obszar Natura 2000 oraz pomniki przyrody.

W granicach administracyjnych Miasta Nowy Dwór Mazowiecki, w oddziałach leśnych 323 i 324 położonych w Leśnictwie Bagno, znajduje się projektowany rezerwat przyrody „Ostoja Nowodworska”. Projektowany obiekt do objęcia ochrona rezerwatową został zgłoszony do następujących jednostek: Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych oraz Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie i aktualnie jest procedowany. Obecnie obszar ten funkcjonuje jako obszar Natura 2000, ustanowiony na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2018 roku w sprawie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Ostoja Nowodworska (PLH 140043) (Dz.U.2018.784).

Rezerwat wodny Kępy Kazuńskie uznany 31.12.1998r. zajmuje powierzchnie 544,28 ha i przebiega przez południową krawędź miasta Nowy Dwór Mazowiecki. Został utworzony przez Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. z 1998 r. Nr 166, poz. 1224). Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych ostoi lęgowych rzadkich i ginących gatunków ptaków występujących na obszarze rzeki Wisły. Na terenie rezerwatu nie obowiązuje plan ochrony ani zadania ochronne.

Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu obszar wyznaczony 01.10.1997r. na mocy Rozporządzenia Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego (Dz. Urz. z 1997 r. Nr 43, poz. 149). Najświeższym aktem prawnym jest uchwała nr 34/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 18 lutego 2013 r. zmieniająca niektóre rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego dotyczące obszarów chronionego krajobrazu.

W granicach Warszawskiego Obszaru Chronionego się:

1. strefę szczególnej ochrony ekologicznej obejmującą tereny, które decydują o pоtencjale biotycznym obszarów oraz o ciągłości ekologicznej ponadlokalnych powiązań przyrodniczych stanowiącą:
   • kompleksy leśne o powierzchni ponad 5 ha,
   • ciągi ekologiczne - ponadlokalne роwiązania przyrodnicze, szlaki migracji flory i fauny,
   • zespoły przyrodnicze o walorach szczególnych.
2. strefę zurbanizowaną obejmującą tereny miast i wsi, posiadające szczególne wartości przyrodnicze.

Na terenie obszaru chronionego krajobrazu obowiązuje szereg zakazów, nakazów i ograniczeń, wynikających z załącznika nr 3 do Rozporządzenia Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 г. W odniesieniu do lasów i zadrzewień zakazuje się m.in. zmiany przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne, niszczenia i uszkadzania ciągów zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i nadwodnych, parków wiejskich, użytków ekologicznych, stanowisk rzadkich gatunków flory i fauny oraz nakazuje się zachowanie i pozostawienie w dotychczasowym użytkowaniu śródleśnych łąk, wrzosowisk, torfowisk oraz ochronę ich warunków siedliskowych. Inne zakazy, nakazy i ograniczenia obowiązują również w odniesieniu do gruntów rolnych, wód, zmian krajobrazu i powierzchni ziemi oraz w zakresie lokalizacji inwestycji.

Miasto Nowy Dwór Mazowiecki położony jest na czterech obszarach Natura 2000:

1. Forty Modlińskie PLH140020
2. Ostoja Nowodworska PLH140043
3. Kampinoska Dolina Wisły PLH140029
4. Dolina Środkowej Wisły PLB140004

Forty Modlińskie PLH140020 są specjalnych obszarem ochrony siedlisk o powierzchni 176,49 ha. Obszar został utworzony na podstawie Decyzji Komisji z dnia 12 grudnia 2008 r. przyjmująca na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG drugi zaktualizowany wykaz terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowana jako dokument nr C(2008) 8039) (2009/93/WE) (Dz. Urz. UE L 43 z 13.02.2009, str. 63). Na terenie przyjęto Zarządzenie nr 29 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 30 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Forty Modlińskie PLH140020. Zarządzenie wymienia istniejące oraz potencjalne zagrożenia dla gatunków zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000: Mopek Barbastella barbastellus oraz Nocek duży Myotis myotis. Dokument opisuje cele działań ochronnych tj. przywrócenie gatunku do właściwego stanu ochrony w Forcie XIV a Goławice poprzez poprawę warunków zimowania nietoperzy w obiekcie w wyniku zabezpieczenia zimowiska przed niepokojeniem nietoperzy, przywrócenie gatunku do właściwego stanu ochrony w Forcie IV Janówek poprzez zabezpieczenie pomieszczeń, w których gatunek zimuje najliczniej, przed niepokojeniem nietoperzy, a także właściwe zagospodarowanie obiektu lub rezygnację z jego użytkowania.

Ostoja Nowodworska PLH140043 będąca specjalnym obszarem ochrony siedlisk obejmuje obszar 51,06 ha. Została ustanowiona na mocy Decyzji Komisji z dnia 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowana jako dokument nr C(2010) 9669) (2011/64/UE) (Dz. Urz. UE L 33 z 08.02.2011, str. 146). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2018 r. w sprawie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Ostoja Nowodworska (PLH140043) (Dz. U. z 2018 r. poz. 784), na terenie Ostoi gatunkami innymi niż ptaki, będącymi przedmiotem ochrony są pachnica dębowa Osmoderma eremita (Osmoderma barnabita) oraz zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus. Obowiązujący plan zadań ochronnych, przyjęty Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2015 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Ostoja Nowodworska PLH140043 wymienia istniejące oraz potencjalne zagrożenia dla ww. przedmiotów ochrony. Działania ochronne tj. pozostawienie wydzielającego się posuszu i martwego drewna, kształtowanie biotopu dla koleopterofauny saproksylicznej i ksylofagicznej w drugiej połowie okresu obowiązywania planu zadań ochronnych, rozdrobnienie mechaniczne gałęzi ściętych drzew i ściętych krzewów pozostałych po przeprowadzeniu prac trzebieżowych mają na celu utrzymać występującą populacje oraz polepszyć stan zachowania jego siedliska rozwojowego.

Kampinoska Dolina Wisły PLH140029 określona jako specjalny obszar ochrony siedlisk zajmuje powierzchnie 20659,11 ha. Została ustanowiona na mocy Decyzji Komisji z dnia 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowana jako dokument nr C(2010) 9669) (2011/64/UE) (Dz. Urz. UE L 33 z 08.02.2011, str. 146). Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 14 października 2021 r. w sprawie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Kampinoska Dolina Wisły (PLH140029) (Dz. U. z 2021 r. poz. 2119) wymienia następujące siedlisk przyrodnicze będące przedmiotem ochrony:

• Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion
• Zalewane muliste brzegi rzek z roślinnością Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p.
• Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae)
• Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion)
• Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)
• Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
• Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
• Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe
• Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)

oraz gatunki zwierząt innych niż ptaki:

• boleń Aspius aspius
• bóbr europejski Castor fiber
• kiełb białopłetwy Gobio albipinnatus
• koza Cobitis taenia
• koza złotawa Sabanejewia aurata
• kumak niziny Bombina bombina
• nica dębowa Osmoderma eremita (Osmoderma barnabita)
• różanka Rhodeus sericeus amarus
• traszka grzebieniasta Triturus cristatus (Triturus cristatus cristatus)
• trzepla zielona Ophiogomphus cecilia
• wydra Lutra lutra

Na terenie chronionej natury obowiązuje plan zadań ochronnych, przyjęty Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 27 grudnia 2022 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Kampinoska Dolina Wisły PLH140029.

Dolina Środkowej Wisły PLB140004 będąca obszarem specjalnej ochrony ptaków o powierzchni 30777,88 została wyznaczona Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). Aktualnie obowiązuje plan zadań ochronnych przyjęty Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 24 kwietnia 2014 r. i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły PLB140004 opisuje istniejące oraz potencjalne zagrożenia dla gatunków tj. Bączek Ixobrychus minutus, Bocian czarny Ciconia nigra, Ohar Tadorna tadorna, Krzyżówka Anas platyrhynchos, Płaskonos Anas clypeata. Dokument określa następujące działania ochronne: minimalizacja negatywnego oddziaływania planowanych przepraw mostowych na Wiśle, zabezpieczenie napowietrznych linii energetycznych przecinających rzekę Wisłę poprzez zainstalowanie znaczników (odpłaszaczy), wprowadzenie wypasu, odkrzaczanie, rezygnacja z budowy stałych piętrzeń; dopuszczenie budowy piętrzeń okresowych, wyłączenie z wycinki zadrzewień łęgowych w międzywalu Wisły, koszenie, usunięcie odpadów i gruzu, ograniczenie presji ludzi.

Pomniki przyrody.

Dodatkowo przez teren miasta przebiegają dwa korytarze ekologiczne: Dolina Dolnego Bugu GKPnC-4, oraz Dolina Środkowej Wisły GKPnC-10A. Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2024 poz. 1478) korytarz ekologiczny to obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów.

Wszystkie informacje dotyczące form ochrony przyrody znajdują się w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody.

CRFOP jest publicznie dostępnY i można z kiego korzystać za pośrednictwem portalu Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub Geoprotalu Krajowego. Dane prezentowane są formie map i tabel z możliwością wyszukiwania i filtrowania informacji według różnych kryteriów.